بسم اللّه الرحمن الرحیم
اگر ابراهیم، خلیل اللّه گشت، از آن رو بود که در مقام دوستی و محبت به خدا، از هر چه داشت، حتی از جوانی اش گذشت.
و اگر اسماعیل، ذبیح اللّه شد، به آن خاطر بود که تسلیم فرمان حق بود و به پدرش گفت: آن چه مأموری انجام بده، که مرا از صابران خواهی یافت.
بگذر از فرزند و مال و جان خویش
تا خلیل اللّه دورانت کنند
سر بنه در کف برو در کوی دوست
تا چو اسماعیل، قربانت کنند
عید قربان، از جمله شعائر گرامی داشت رتبه خلت ابراهیم و خلوص و تسلیم اسماعیل است.
اگر بتوانیم رضای خویش را فدای رضای حق کنیم؛ اگر بتوانیم از خواسته دل در راه خواسته دین چشم بپوشیم؛ و اگر بتوانیم از داشته ها و خواسته ها بگذریم؛ آن گاه به مرز عبودیت و به حوزه قربان گاه قدم نهاده ایم.
مگر خلیل الرحمان چه کرد؟
ما اگر پیرو مشی و مرام ابراهیم باشیم، باید هیچ چیز از آن چه داریم و به آن دل بسته ایم، هم چون زن و فرزند، مال و منال، پول و پس انداز، خانه و خادم، ماشین و مسکن، عنوان و شغل و...، حجاب چهره جان ما و مانع بندگی و فرمانبرداری در برابر فرمان خداوند نشود و آن گاه که پای دین و خدا و رضای او به میان آید، به سادگی و به صراحت ابراهیمی و صداقت اسماعیلی، از آن ها درگذریم و امر مولا را مقدم بداریم.
این یکی از آموزه های بزرگ عید قربان است.
عید قربان مجرای فیض الهی و وسیله عنایت رحمانی به بندگان مؤمن و مسلم و مطیع است.
حضرت علی علیه السلام در یکی از روزهای عید قربان، در خطبه ای که برای مردم خواندند، فرمودند: «این روز، روزی است که حرمتش بسیار بزرگ است و امید بهره وری از برکاتش افزون و چشم ها به امید آمرزش الهی دوخته است. پس در این روز، خداوند را بسیار زیاد عبادت کنید و از او آمرزش بخواهید و به درگاهش توبه کنید، همانا او توبه پذیر و مهربان است ».
باید به درگاه خدا تقرب جست، قربانی و فدیه به آستان او، یکی از راه هاست. ولی این قربانی، همیشه گوسفند و ذبیحه نیست، گاهی باید تمنیات دل را فدای رضای رحمان کرد و گذشتن از هوای نفس را وسیله قرب به آستان مولا قرار داد. ما کدام فدیه را به قربان گاه صدق و عشق و اخلاص و وفا می آوریم؟
برای اولیای الهی عید قربان مجمع الشواهدی از صدق در گفتار و کردار و ادعا و عمل است. گذشتن از یک گوسفند و شتر، یک نشانه کوچک از این دلباختگی به حضرت حق است. این گونه است که قربانی وسیله قرب می شود و عید قربان روز تقرب به درگاه خدا می گردد. مدعیان تعبد و تسلیم در برابر خدا، برای اثبات ادعایشان باید گواه آورند.
عید قربان با نماز و عبادتش، با ذکر و دعایش، با قربانی و صدقات و احسانش، بستری برای جاری ساختن مفهوم عبودیت و بندگی است و فصلی است برای قرب یافتن مسلمانان به خداوند، آن هم در سایه عبودیت و اطاعت.
اگر حضرت ابراهیم، در اجرای فرمان خدا، خنجر بر حنجر اسماعیل عزیزش نهاد و در این راه، لحظه ای تردید به خویش راه نداد؛ اگر حضرت اسماعیل، پدر را بر اجرای امر الهی تشویق می کرد و خود را آماده قربانی شدن می ساخت (یا ابت افعل ما تؤمر) این ها نشانه و گواه مسلمانی آن پدر و پسر و شاهد صدق آن دو عزیز الهی در قلمرو بندگی بود.
پس عید قربان، فصل فدا کردن عزیزها در آستان عزیزترین است، یعنی خدای متعال.
از نگاه مکتب، در چنین روزهایی (اعیاد) باید صفا بخش زندگی و شکوه آفرین مراسم، یاد خدا و توجه به ربوبیت خالق و عبودیت بندگان باشد. از این رو، از حضرت رسول صلی اللّه علیه وآله روایت است: «زینوا اعیادکم بالتکبیر... »؛ عیدهای خود را با تکبیر (و گفتن اللّه اکبر) آراسته کنید.
این، برای هدایت مراسم عید به صحنه های معنوی و خوشحالی های خداپسندانه و همراه با ذکر و یاد خداست تا تبدیل به شادی های غفلت آفرین و جشن های آمیخته به لهو و لعب و سرگرمی های بیهوده نشود.
برگزاری نماز عید در عید قربان و عید فطر، در همین بستر معنوی است که جریان می یابد.
آن چه انسان را به خدا نزدیک می سازد، اطاعت است و عبودیت، و آن چه دور می گرداند، غفلت است و معصیت.
اگر ما، پای خلاف از مرز طاعت فراتر ننهیم و اگر با تیغ عصیان، دامن عصمت ندریم و اگر دست تعدی به حرمات اللّه نگشاییم، آن روز، عید ما عید راستین خواهد بود.
این، همان حقیقتی است که حضرت امیر علیه السلام به آن پرداخته است: «کل یوم لا یعصی اللّه فیه فهو عید »؛ هر روز که در آن معصیت خدا نشود، آن روز عید است.
رها شدن از تعلقات و ذبح کردن تمنیات در پیش پای اراده و مشیت الهی، درس بزرگ دیگری از عید قربان است.
باید نفس اماره را در مسلخ ایمان و اطاعت خدا ذبح کرد تا به خلوص و رهایی رسید.
باید تیغ اراده و عفاف بر حنجر نفسانیات نهاد و خون نفس اماره را ریخت و از شر این وسواس خناس نجات یافت.
ذبح قربانی از دید عارفان اهل نظر، رمز و نمادی از ترک هواهای نفسانی و روی آوردن به رضای الهی است.
ثمرات این گونه جهاد با نفس نیز، در عرصه های مختلف زندگی ظهور می یابد و رهاساز انسان از دام، بردگی ها و وابستگی هاست.
«ما بنده آنیم که در بند آنیم ». اگر در بند رضای خدا باشیم، بنده پروردگاریم، وگرنه ناخواسته در حوزه اطاعت نفس و شیطان خواهیم بود.
عید قربان می تواند زمینه ساز رهایی ما از این گونه قیود و بردگی ها باشد تا به قلمرو بندگی خدا درآییم.
خجستگی عید قربان نیز در همین نهفته است: یافتن راهی برای قرب به خدا، آن هم در سایه بندگی!
علامه طباطبایی قدس سره:
عناوین دنیوی، اگر وفا و دوام داشته باشند
تا لب گورند و نوعاً هم، بی وفا هستند؛
بعد از آن، مائیم و ابدِ ما.
نویسنده : حجت الاسلام والمسلمین جواد محدثی