گفتكو با فرزانه سادات نيكو‌برش، رئيس گروه برنامه‌ريزي ويژه بانوان سازمان تبليغات اسلامي
براي شروع بفرماييد چه تعريفي از هيئات مذهبي بانوان ارائه مي دهيد؟
اگر ما تعريفي براي هيات مذهبي داشته باشيم که «تشکيلاتي است مردمي که در راستاي تعميق معارف اسلامي و فراهم نمودن زمينه حضور گسترده مردم به خصوص نوجوانان،جوانان ومشارکت دهي آنان در برگزاري بهتر مناسبت هاي اسلامي وحفظ واحياءشعائر ديني ومذهبي در چارچوب فعاليت هاي مستمر ومنظم تشکل هاي ديني با هويت اسلامي پابرعرصه وجود گذاشته است». با اين تعريف،مي توان گفت هيات‌هاي مذهبي بانوان «تشکل مردمي است که با حضور بانوان شکل وجهت مي گيرد وهدف آن ارتقاء سطح ديني و فرهنگ اسلامي در جامعه بانوان است.»
وضعيت فعلي هيئت‌هاي مذهبي بانوان در شهر تهران را چگونه ارزيابي مي کنيد؟
دريک نگاه واقع بينانه به هيات هاي مذهبي در سطخ جامعه ،بايد گفت که ساختار هيات هاي مذهبي بيشتر مردانه است ودر چند سال اخير در برخي هيات ها زنان از فضاي موجود هيات هاي دائمي ومستقر استفاده کرده ودر گسترش فرهنگ ديني ومعارف اسلامي به قشر بانوان جامعه خدمت مي کنند.
از دير باز بانوان جامعه به علت فضاي فرهنگي موجود در جامعه ،مجالس خود را در خانه ها به صورت جلسات خانگي در مراسم و مناسبت هاي خاص و مجالس احکام و قرآني برگزار مي کردند كه امروزه نيز هنوز شاهد برگزاري اين گونه جلسات مذهبي بانوان هستيم.از اين روي آمار و ارقام درستي در خصوص وضعيت فعلي هيات هاي مذهبي بانوان نمي توان ارائه داد. اگر به آمار هيات هاي ثبت شده در تهران که 19 هزار هيات مذهبي ثبت شده است نگاه کنيم، تنها 1400 هيات مذهبي مربوط به بانوان است.واين که در ساير هيات هاي مذهبي چقدربانوان حضور دارند واز فضاي تبليغي استفاده مي کنند نامشخص است و آمار دقيقي نمي توان ارائه داد.
اما در بررسي ها به طور کل مي توان گفت که حضور فعال بانوان در عرصه هيات هاي مذهبي وجلسات خانگي وموسسه هاي قرآني از يک رشد خوب وبالايي برخوردار است كه گاه درعرصه فراگيري حدود 70 درصد مخاطبان هيات ها را بانوان تشكيل مي دهند.
چه کسي را با چه ويژگي‌هايي بانوي مبلغ مي‌دانيد؟ ومهم‌ترين ويژگي‌هاي يک بانوي مبلغ موفق را چه مي دانيد؟
اگر درمفهوم کلي تبليغ را «رساندن پيام الهي به شيوه روشن‌گرانه، از طريق ايجاد ارتباط و تشويق به پذيرش محتواي مورد نظر، با استفاده از ابزارهاي مشروع هر عصر بدانيم، مبلغ وظيفه بسيارمهم وسنگيني را برعهده دارد تا بتواند رسالت تبليغي را درسطح جامعه به مخاطبان خود منتقل کند وبه نوعي با فرهنگ سازي درست در گسترش معارف اسلامي گام بردارد ودر اين ميان ،بين مبلغ مرد وزن تفاوتي نيست ،بخصوص که در حوزه بانوان به علت بافت قوي اعتقادي وتحريک پذيري عواطف امر تبليغ ار حساسيت بالايي برخوردار است.
دربيان ويژگي هاي مبلغ از هم مهم تر خودسازي اخلاقي ورفتار فردي مبلغ است که با يد با آگاهي ومعرفت ديني ،تقوا وخداترسي،ساده زيستي وخوش رويي ، دوري از تکلف وتجمل گرايي،خلوص در امر تبليغ، قدرت بيان خوب،داشتن روحيه مردمي ودلسوزي ،سعه صدر ،آراستگي در پوشش ورفتار و..وارد عرصه تبليغي شود تا بتواند موفقيتي كسب كند.
اما در ميان بانوان به علت ارتباط متقابل وبالا بودن ميزان تاثيرگذاري مبلغ در بانوان وجودعلم وآگاهي ،شناخت روحيه مخاطب وسن آن ها،دوري از مطالب خرافه وعوام فريبي، ساده زيستي وعامل بودن به گقته هاي خويش، به نظر مي رسد مهم ترين ويژگي مبلغه در جامعه امروز است تا بتواند رسالت خود را به نحو احسن انجام دهد .
هم چنان که امام صادق (ع) فرمودند: «كُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَيرِ أَلْسِنَتِكُمْ؛ مردم را به سوي خير و نيكي بخوانيد، ولي از ابزار غير زبان» وبراي همين است که بزرگان گفته اند: دو صد گفته، چون نيم كردار نيست.»(محمد بن اسحاق كليني، الكافي، ج 2، ص 78،ح 14/ مرتضي مطهري،حكمت ها و اندرزها، ص 223)
مهم ترين نياز فرهنگي و ديني بانوان شهري را چه مي دانيد؟
نيازهاي فرهنگي در هر جامعه برخاسته از فرهنگ‌هاي ارتباطي، اقتصادي واجتماعي است که با ارزش‌ها ومباني ديني مستقيما سروکار دارد.
از اين روي در شهر تهران به نظر من موارد اخلاق اجتماعي وامنيت اجتماعي از مهم ترين نيازها است. درزمينه نيازهاي ديني، آگاه سازي بانوان به مسائل اخلاق ديني در عرصه ي خانواده وارتباط باهمسران، نحوه تربيت فرزندان ومهارت هاي ارتباطي با اعضاء خانواده با ساختار ارزش‌هاي ديني در فضاي مناسب شهري که زنان با احساس امنيت به کسب معارف ديني بپردازند از مهم‌ترين نيازهاي شهري تهران است.
به نظر شما چالش‌هاي فرهنگي عصر حاضر در حوزه بانوان چيست؟
از چالش‌هاي مهم فرهنگي عصر حاضر در حوزه بانوان، جنگ نرمي است که دشمنان داخلي وغفلت‌هاي ما باعث شده كه در عرصه خانواده با هوشمندي در تغيير ارزش ها وترويج سبک زندگي غربي در فرهنگ جامعه ايراني، به صورت هدفمند رواج يابد والگوگيري از سبک زندگي غربي در بطن خانواده‌ها ورفتارها وارزش‌هاي ديني وهنجارهاي اجتماعي جامعه رسوخ و نفوذ کرده است که بسياري از آن ها با آموزه‌هاي اسلامي همخواني ندارد.
در اين جنگ نرم هدف دشمن، کانون خانواده و در کانون خانواده هدف قرارگرفته است که به صورت هوشمندانه و با هدف خاص، زنان را مورد تهاجم قرار داده است تا با نابودي کانون خانواده، امنيت اجتماعي از بين برود، پس بسيارلازم و ضروري است دراين ميان خوب جنگ نرم را بشناسيم وبا شناخت درست ابزارهاي نفوذ وتاثيرگذار فرهنگي امروز (که بيشتر به صورت ديداري وشنيداري است) آگاهانه وهوشمندانه به جنگ برويم وباحفظ خود، حريم خانواده، تبيين ارزش‌ها و آموزه‌هاي ديني در ساختار نهاد خانه و باتربيت درست در روابط همسران واعضاي خانواده، نوعي مصونيت در حريم خانواده و اجتماع ايجاد کنند. و با بازگشت به متن آموزه‌هاي ديني به الگوگيري از سنت و سيره ائمه معصومين (ع) در بطن جامعه اقدام كنيم.
وضعيت فعلي بانوان مبلغ در سطح شهر تهران را چگونه ارزيابي مي کنيد؟
وضعيت فعلي بانوان مبلغ در سطح شهر تهران دردوسطح ارزيابي مي کنم، در سطح اول، مبلغاتي که آگاهانه، هدفمندانه، عالمانه و با خلوص در گسترش فرهنگ و معارف اسلامي در عرصه تبليغ وارد شده و باتوجه به هدف تبليغ وهوشياري و آگاهي از مسائل روز و تاثير گذار انجام وظيفه مي کنند. اين مبلغات عموما تحصيل کرده حوزه هاي علميه و دانشگاه مي باشند. وجود اين مبلغات نسبتا در جامعه از رشد کمي وکيفي خوبي برخوردار است.
در سطح دوم؛ مبلغاتي که علم لازم را ندارند و با نگاه اقتصادي وكاسبكارانه وارد عرصه تبليغ شدند و صرفا به علت داشتن صداي خوب (بدون علم وآگاهي كافي ازمعارف ديني) به تبليغ مي پردازند و با رواج خرافات وبدعت‌هاي زيادي، آسيب‌هايي را در عرصه تبليغ وارد كردند كه بايد مورد نقد و توجه ويژه مسئولين فرهنگي و تبليغي قرار گيرد.
مهم ترين كاركرد هيات‌هاي مذهبي در محلات را چه مي دانيد؟
از مهم ترين كاركردهاي هيات هاي مذهبي (در محلات)مي توان با توجه به شرح وظايف هيات هاي مذهبي به موارد ذيل اشاره كرد:نشر فرهنگ ديني در سطوح مختلف اقشار اجتماعي، آگاه‌سازي وفرهنگ سازي رفتارهاي ديني، گسترش آموزه‌هاي ديني در ميان مردم با استفاده از مبلغات خوب وتوانا،استفاده وهدايت درست مشاركت هاي مردمي، پرورش روحي قشرهاي مختلف از بُعد معنوي وعاطفي در محلات با هدف آموزه هاي ديني ورفتار سازي در جهت ارزش ها وباورهاي ديني.
به نظر شما تحقيقات علمي و حوزوي بانوان مبلغ تا چه اندازه در اثر بخشي وكارآمدي آن‌ها موثر است؟
در زمينه تحقيقات علمي وحوزوي بانوان مبلغ متاسفانه پايگاه مناسبي وجود ندارد كه مسئوليت جمع آوري وانتشار واطلاع رساني را در اين حوزه برعهده گرفته باشد .هريك از حوزه هاي ديني ودستگاه هاي علمي وفرهنگي به صورت مجزا بر اساس وظايف خود كار كرده اند وگاهي كارهاي موازي كه ديگر دستگاه ها هم از آن اطلاع ندارند،انجام دادند وخروجي مناسبي هم نداشته اند.
با اين وجود بر اساس نوع كارم در حوزه ودانشگاه ها وارتباط با برخي مراكز فرهنگي مي توان گفت كه در چند سال اخير كارهاي علمي و تحقيقات در حوزه معارف ديني از رشد خوبي برخوردار بوده است كه چون هم مباحث علمي است وهم با مسائل جاري روز مرتبط است ،در عرصه تبلغ اثر گذار بوده است .اگر اين روند ادامه يابد ومباحث وكارهاي تحقيقي در دسترس مبلغات قرار گيرد ،مي توان اميدوار بود كه در عرصه تبليغ شاهد رشد خوبي كيفي باشيم.
تا چه اندازه ارتباط فيزيكي ومجازي ميان هيات‌هاي مذهبي شهري را لازم مي دانيد؟ وآيا به نظر جنابعالي در حال حاضر اين ارتباط وجود دارد؟
با توجه به تاثير حوزه مجازي ومطلبي كه در سوال قبل اشاره كردم،براي پر كردن اين خلاءارتباطي ،حضور در دنياي مجازي را از نيازها ولوازم موفقيت يك هيات مذهبي مي دانم كه بتواند در جامعه شهري امروز به صورت فعال حضور داشته باشد.
با اطلاعاتي كه از هيات ها وتشكل هاي ديني دارم، استفاده فضاي مجازي در قالب سايت و وبلاگ وجود دارد و در تبادل اطلاعات و نشر فرهنگي ديني فعاليت خوب ومناسبي دارند. برخي از هيات‌هاي بسيار فعالانه در اين عرصه حضور دارند.
چه راهكاري براي هم افزايي علمي و فرهنگي هيئات مذهبي در يك ارتباط مستمر با يكديگر ارائه مي‌كنيد؟
با توجه به وضعيت فرهنگ ديني در جامعه شهري و نقش و وظيفه‌اي كه هيات‌هاي مذهبي دارندمي‌توان استفاده از فضاي مجازي، توليد محتواي مناسب و قابل دسترس براي مبلغات، برگزاري دوره‌هاي تخصصي تبليغ، ارزيابي نيازهاي فرهنگي وضعف هاي تبليغي در محلات وبرنامه ريزي براي توانمندي مبلغات مناطق، برگزاري نشست‌هاي علمي و تبليغي در مناسب‌ها و توليد وتوزيع محصولات فرهنگي متناسب با مسائل روز، تشكيل گروه‌هاي علمي و نشست‌هاي منطقه‌اي از ميان مبلغات مناطق را بيان كرد (تا هم وارد فعاليت علمي شوند وهم با ارتباط با يكديگر در عرصه تبليغ يادگيري عملي داشته باشند.)
اداره‌كل امور بانوان شهرداري چگونه مي تواند نقش وتحرك اثربخش و تحرك آفرين در ارتقاي هيات هاي مذهي ايفا كند ؟
از آن جا كه توجه به فرهنگ ديني و تغيير نگرش در هنجارها وارتباط در جامعه شهري يكي از محورهاي مهمي است كه نياز به ارزيابي ،سنجش وبرنامه ريزي دارد ؛به نظر مي رسد اداره كل امور بانوان شهرداري مي تواند با حمايت از هيات هاي مذهبي فعال درامر تبليغ كه در راستاي صحيح توسعه آموزه هاي ديني فعاليت دارند ،از بُعد مادي ومعنوي در گسترش وسالم سازي فضاي فرهنگ ديني واستفاده از اين هيات ها در مناسبت هاي مذهبي وملي برنامه ريزي كند.
لطفا چنانچه خاطره يا خاطراتي قابل ذكر از حضور در هيات هاي مذهبي و تبليغ امور ديني داريد بفرماييد؟
فكر مي كنم يكي از مهم ترين وظايف مبلغه در عرصه تبليغ، فرهنگ سازي درست و به دور از غلو و خرافه است. اگر مبلغي با آگاهي وهوشياري در مكان‌هاي تبليغي حضور يابد و با توجه به وضعيت فرهنگي مخاطبان، نقش تبليغي خود را ايفاء كند، توانسته به وظيفه خود عمل كند.
در بسياري از مواقع تبليغي – بخصوص در جمع‌هاي دانشجويي وجوان، اگر به موقع و درست از مباحث ديني با مصداق هاي روز استفاده شود، مي تواند در باورهاي ديني و رواج ارزش‌ها تاثيرگذار باشد. در نوع پوشش، سبك زندگي و رفتارهاي ارتباط دختر و پسر كه از آسيب‌هاي جامعه شهري ما است، پيش آمده كه وقتي از آموزه‌هاي اسلامي و الگوهاي زندگي فاطمه زهرا(س) وحضرت معصومه(س) و...و تطابق آن با زندگي امروز و هدف‌هاي رفتاري و ارزشي اين بزرگوران صحبت شده است، با آغوش باز استقبال كرده وموجب تغيير رفتار پايدار و با ثبات جمع حاضر شده است.
انتشار فيلم موهن عليه پيامبر اسلام و بلافاصله بعداز آن انتشار کاريکاتوري عليه ايشان در مجله فرانسوي، چه پيامي را به جامعه مسلمانان مي‌دهد و چگونه مي‌توان به مقابله با اين هجمه ها پرداخت و از نظر فرهنگي، جامعه را پذيراي دفاع از هستي اسلام کرد؟
با توسعه فرهنگ ديني ومعارف ناب محمدي(ص) در سطح جامعه مي‌توان به روشننگري عمومي جهانيان پرداخت و با زدودن زنگارهاي زشت شمنان اسلام، چهره حقيقي و کريمانه پيامبر اسلام و رحمت و افکار مسلمانان را به جهانيان نشان داد.
علت اين که هميشه در کاريکاتورها و فيلم‌هاي موهن عليه اسلام، چهره‌اي خشن از اسلام و پيامبرمان (ص) ارائه مي شود به نظر شما چيست؟ و واقعا دشمنان ما از چه چيزي مي ترسند؟ از خشونت يا گسترش روز افزون ديني که پيام آور صلح و دوستي است؟
اين که پيامبر گرامي اسلام را نشانه رفتند، براي اين است که وجود نازنين پيامبر اسلام خط بطلاني است بر تمام انحراف‌هاي جامعه بشري و فرق و اديان انحرافي. که هر کس با تاريخ اسلام آشنا شود و با شخصيت نوراني و ارزشمند پيامبراسلام واهل البيت(ع) اندکي آشنايي يابد، علي رغم تمام هجمه و تبليغات غرب زده، جذب اسلام مي شود تا هويت، شخصيت وسعادت را به دست آورد واين هراس براي قابل تحمل نيست. هدف اصلي از هجمه به اسلام در حقيقت براي اين است که مانع ازآشنا شدن و روي آوردن مردم به دين اسلام شوند. چون جهان امروز در يک بي‌هويتي و پوچ گرايي به سر مي برد و به دنبال معنويت حقيقي است که اسلام پاسخگوي مناسبي در اين مورد است که در احکام و آموزه‌هاي خود در ابعاد فردي و اجتماعي به زيبايي روابط انساني را ترسيم کرده است و با فطرت و معنويت گم شده‌ي جهان امروز، اسلام تنها ديني است که مي‌تواند عامل جذب و اثرگذار در خلاهاي ضد انساني روابط فردي واجتماعي جهان باشد.
گفتگو از بابك راكخواه